بخش استفتائات دفتر آیة الله العظمی شیخ محمد اسحاق فیاض
سؤال(1)
: چرا تقلید از مجتهد در شرع مقدس واجب شمرده شده است؟
جواب : خداوند متعال در قرآن کریم به ما دستور می‌دهد: «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» مسئله تقلید امری فطری است و کسی که به مسائل شرعی آگاه نیست، تنها با رجوع به عالم دینی می‌تواند تکالیف دینی را آن چنان که خداوند متعال به ما دستور داده است، انجام دهد. همچنین عقلا در کارهایی که از علوم پیچیده آن آگاهی کافی ندارند، از اهل فن تبعیت می‌کنند مانند مریضی که بدون چون و چرا از درمان پزشک متخصص پیروی می‌کند.
جواب : دین مبین اسلام به عنوان برنامه عملی سعادت دنیوی و اخروی، برای تمامی مسائلی که در زندگی انسان وجود دارد دستورات مشخصی را در قالب احکام شرعی ارائه کرده است، بنابراین تقلید بر هر مکلفی که به رتبه ی اجتهاد نرسیده، در تمامی مسائل عبادات (چون طهارت، نماز، روزه و...) و معاملات (چون زکات، خمس، خرید و فروش، ازدواج و...) و سایر امور، واجب است.
جواب : تقلید کردن از هر عالم و فقیهی که از نظر علمی و استنباط احکام نسبت به دیگران اعلم باشد، واجب است و مسائل ذکر شده سبب شناخت عالم بودن یا نبودن اشخاص نمی شود.
سؤال(4)
: آیا اعمال دینی انسان بدون انتخاب مرجع تقلید و بر اساس تعالیم اجتماعی و خانوادگی صحیح است؟
جواب : کسی که خود مجتهد نیست و در انجام مسائل دینی از مجتهد اعلم تقلید نمی‌کند، اعمالش باطل است.
سؤال(5)
: عدالت در مرجع تقلید به چه معنی است و چگونه می‌توانیم آن را بفهمیم؟
جواب : عدالت به معنی پایداری، ثابت و محکم بودن مجتهد در مسیر شریعت مقدس است، به شکلی که سبب حفظ او از انحرافات باشد. راه های اثبات عدالت مجتهد عبارت اند از:۱- مقلد در اثر برخورد نزدیک و بررسی مجتهد به آن علم پیدا کند.۲- شهادت یک یادو شخص عادل.۳- مشهور بودن در استقامت و دین داری.
سؤال(6)
: اگر برای مکلف تساوی علمی دو مجتهد از طرق شرعی محرز شود، تکلیف او چیست؟
جواب : در فرض مکلف در انتخاب هر یک از دو مجتهد مخیر است و تفاوتی بین ایشان نیست. هم چنین مکلف می‌تواند به جای تقلید از یکی از مجتهدین، بین فتاوای ایشان احتیاط کند که احتیاط برای عامه مردم به دلیل پیچیدگی‌های آن توصیه نمی‌شود.
سؤال(7)
: آیا تبعیض در تقلید بین دو مجتهد مساوی جایز است؟
جواب : تبعيض در تقليد جايز نيست و اگر فتوای یکی از آن دو مطابق با احتیاط باشد، عمل به احتیاط نماید. در غیر این صورت مکلف در تقلید کردن از یکی از آن دو مخیر است.
سؤال(8)
: آیا می‌توان از دو مرجع تقلید کرد؟
جواب : خیر، جایز نیست.
جواب : عمل به احتیاط برای کسانی است که قادر به تشخیص مورد باشند و فرقی نمی کند که طلبه علوم دینی باشند یا از عامه مردم.
سؤال(10)
: آیا مجتهد جامع الشرائط می‌تواند مردم را به تقلید از مجتهد دیگری دعوت کند؟
جواب : خیر، مجتهدی که خود را از دیگران اعلم می‌بیند نمی تواند در مسائل علمی شخص دیگری را به عنوان اعلم به مردم معرفی کند و در صورتی که این کار را انجام دهد، ارجاع به باطل انجام داده است.
جواب : هر مکلف باید از مرجع تقلیدش پیروی نماید.
سؤال(12)
: تغییر مرجع تقلید در چه صورتی امکان پذیر است؟
جواب : اگر انسان یقین کند مجتهد دیگری نسبت به مرجع تقلیدش اعلم است، باید به او عدول کند. عدول به مجتهد دیگر باید با جستجو و تحقیق از اهل علم و اهل خبره باشد و هر زمانی که به اعلمیت علمی و فقهی اطمینان پیدا کرد، باید طبق احکام مجتهد اعلم عمل نماید.
سؤال(13)
: آیا عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر امکان پذیر است؟
جواب : اگر علم به اعلمیت مجتهد دوم پیدا کند، عدول و رجوع واجب می‌شود. در غیر این صورت جایز نیست.
جواب : اگر تقلید شخص بر اساس موازین شرعی (چون پرسش از اهل خبره) بوده و با علم به اعلمیت مرجع تقلید خود را انتخاب کرده ولی پس از مدتی خلاف آن ثابت شده است، واجب است به مجتهد اعلم عدول کند. در این حالت اعمالی که انجام داده است، چنان چه از نظر مرجع فعلی باطل نباشد قضا ندارد ولی اگر از نظر مرجع فعلی باطل باشد و از اجزای اصلی احکام و ارکان محسوب شود دو حالت دارد: الف) وقت آن به پایان رسیده است: در این حالت قضا ندارد. ب) وقت هم چنان باقی است: در این حالت باید اعاده کند اما اگر تقلید قبلی بر اساس موازین شرعی نبوده، باید ابتدا از مرجع تقلید اعلم تقلید کند، در این وضعیت اعمالی چون نماز قضا ندارد ولی اعمالی که جزو ارکان محسوب می‌شود و بین دو مجتهد اختلاف رای وجود دارد را باید اعاده کند. برای مثال اگر شخص طبق نظر مجتهد اول عقد نکاحش را به فارسی خوانده و مجتهد دوم این عمل را باطل می‌داند، پس از عدول به مجتهد دوم باید عقد را تجدید کند.
جواب : اگر تقلید از مجتهد اول بر مبنای صحیحی بوده است، قضای نماز و روزه و حج و سایر عبادات و معاملات واجب نیست، حتی اگر بر فتوای مجتهد جدید باطل باشند.
جواب : تا زمانی که خلاف قول ایشان ثابت نشود، می‌توان به ایشان اعتماد کرد.
جواب : تقلید ابتدائی از مجتهد اعلم فوت شده صحیح است ولی اکثر مردم قادر به تشخیص شروط ذکر شده در فتوای "جواز تقلید ابتدایی از میت" نیستند. با این حال اگر کسی قادر بر احراز شروط ذکر شده باشد، می‌تواند از فقیه میت اعلم تقلید نماید.
سؤال(18)
: آیا مرد می‌تواند همسر خود را به تبعیت از احکام شرعی مرجع تقلید خود مجبور کند؟
جواب : خیر. نمی تواند. هر کسی باید از مرجع تقلید خود تقلید و تبعیت کند.
جواب : می‌بایست مطابق احتیاط عمل نماید.
سؤال(20)
: جهل به مساله چه حکمی دارد؟
جواب : شخصی که به مسئله واجب یا حرام جهل داشته باشد، دو صورت دارد:اول آن که اصلا متوجه و ملتفت به وجوب و یا حرمت آن نیست، در این صورت نسبت به آن مسئله معین مکلف محسوب نمی شود. دوم آن که به جهلش ملتفت باشد ولی از باب بی مبالاتی و اهمیت ندادن، برای یافتن حکم پیگیری و تتبع ننماید. در این صورت حکمش مانند کسی است که عمداً واجبی را ترک کرده و مرتکب حرام شده است.
سؤال(21)
: آیا می‌توان دلایل صدور برخی احکام شرعی مانند نجس بودن ذاتی سگ را بیان فرمائید؟
جواب : علت بسیاری از احکام شرعی مانند همین مسئله، در شرع مقدس ذکر نشده و تنها به بیان حکم اکتفا شده است، بنابراین رعایت تمامی احکام تعبداً بر ما واجب است.
سؤال(22)
: احتیاط مستحب و واجب چیست و چه تفاوتی با یکدیگر دارد؟
جواب : در رساله عملیه اگر قبل از احتياط يا بعد از آن فتوا باشد، آن احتياط مستحب است و می‌توان آن را ترک نمود، ولی اگر قبل يا بعد از آن فتوايی نباشد، احتياط واجب است و در احتیاط واجب مكلف بايد به آن عمل نمايد. برای اطلاعات بیش تر به مسئله ۳۳ در رساله توضیح المسائل مراجعه کنید.
سؤال(23)
: آیا در احتیاط وجوبی می‌توان به مجتهد دیگر رجوع کرد؟
جواب : احتیاط واجب در حکم فتوی است و باید به آن عمل شود، اما در مسائل مشخصی چون "حرمت عقد موقت دختر باکره بدون اذن پدر به شرط عدم دخول" و "پوشاندن گردی صورت و دو کف دست از نامحرم" مقلدین اجازه رجوع به فالاعلم را دارند.
سؤال(24)
: در احتیاط واجب، رعایت الاعلم فالاعلم در رجوع به مجتهد دیگر چیست؟
جواب : طبق فتوای حضرت آیة الله العظمی فیاض (مدظله) احتیاطات وجوبی برای مکلف مانند فتوی واجب العمل است و بنابراین رجوع به غیر جایز نمی باشد، مگر در چند مسئله مشخص که در آن ها مکلف باید مجتهد اعلم بعدی را تشخیص دهد و به آن مراجعه کند.
جواب : ﺞ جواب مورد تشخیص: این سؤال از احکام شرعی به حساب نمی آید بلکه از موضوعاتی است که تشخیص آن به صورت عرفی واضح می‌گردد. برای مثال، جمع شدن آب در دهان و مانند آن که در سؤال آمده است، برای برخی از جمله علامت های تحریک شهوت محسوب می‌شود و برای برخی محسوب نمی‌شود.
سؤال(26)
: مراد از حاکم شرع برای مسلمانانی که در کشورهای مختلف زندگی می‌کنند کیست؟
جواب : حاکم شرع همان مجتهد جامع الشرایط و اعلمی است که انسان از وی تقلید می‌کند.
سؤال(27)
: سن تکلیف دختران و پسران چگونه محاسبه می‌شود؟
جواب : دختران بعد از تمام شدن ۹ سال قمری و پسران با رسیدن به بلوغ جنسی یا بعد از تمام شدن ۱۵ سال قمری به تکلیف می‌رسند.